Przebarwienia posłoneczne – przyczyny i nowoczesne metody leczenia

Opowiada dr n. med. Piotr Sobolewski

Przebarwienia posłoneczne to ciemniejsze plamy na skórze spowodowane nadmierną produkcją melaniny pod wpływem słońca. Najczęściej pojawiają się na twarzy, dekolcie i grzbietach dłoni. Same w sobie nie są groźne, ale bywają uciążliwe estetycznie. Dobra wiadomość: da się je skutecznie leczyć – kluczem jest właściwa diagnostyka, fotoprotekcja i terapia skojarzona.

Co powoduje i nasila przebarwienia?

• Promieniowanie UV (i widzialne HEV): słońce pobudza enzym tyrozynazę i melanocyty do produkcji melaniny. Wieloletnia ekspozycja sprzyja plamom soczewicowatym (tzw. „starczym”).
• Predyspozycje genetyczne i karnacja: u niektórych osób melanocyty reagują silniej. Ciemniejsze fototypy łatwiej tworzą przebarwienia pozapalne; bardzo jasne – piegi i nieregularną pigmentację.
• Hormony: estrogeny i progesteron uwrażliwiają skórę na słońce. Typowym przykładem jest melasma (ostuda) w ciąży, przy antykoncepcji lub HTZ.
• Leki i substancje fotouwrażliwiające: m.in. niektóre antybiotyki, leki kardiologiczne, przeciwpadaczkowe, zioła (np. dziurawiec), a także część olejków eterycznych. W kontakcie z UV mogą wywołać odczyn i wtórne przebarwienia.
• Stany zapalne i urazy skóry: trądzik, AZS, zadrapania, oparzenia, a nawet agresywna pielęgnacja. Słońce „utrwala” pozapalne plamki (PIH).
• Wiek i fotostarzenie: z czasem skóra gorzej naprawia uszkodzenia posłoneczne, a plamy stają się wyraźniejsze.

Składniki aktywne pomocne w terapii

• Kwas azelainowy: hamuje tyrozynazę i wybiórczo „uspokaja” nadaktywne melanocyty. Działa też przeciwzapalnie – świetny przy melasmie i przebarwieniach potrądzikowych, dobrze tolerowany.
• Kwas kojowy: silny inhibitor tyrozynazy (chelatuje jony miedzi). Często łączony z witaminą C; może lekko podrażniać – zwykle stosowany w kontrolowanych kuracjach.
• Witamina C (i jej pochodne): antyoksydant rozjaśniający – hamuje powstawanie melaniny i „rozjaśnia” już istniejący barwnik. Idealna rano pod krem SPF.
• Retinoidy (tretinoina, retinal, adapalen): przyspieszają odnowę naskórka, utrudniają transfer melaniny i wygładzają skórę. Wprowadzamy stopniowo, wyłącznie na noc, zawsze z ochroną UV.
• Niacynamid (B3): hamuje transport melanosomów, działa przeciwzapalnie i wzmacnia barierę naskórkową. Dobrze łączy się z wit. C i kwasami.
• Hydrochinon: bardzo skuteczny inhibitor melanogenezy, ale obarczony ryzykiem działań niepożądanych (np. egzogenna ochronoza). W UE zakazany w kosmetykach; ewentualnie rozważany wyłącznie w krótkich, kontrolowanych kuracjach na receptę i pod ścisłym nadzorem lekarza. Często zastępowany łagodniejszą arbutyną.

Nowoczesne zabiegi w gabinecie

• Peelingi medyczne (chemiczne): glikolowy, migdałowy, TCA, azelainowy lub mieszanki depigmentujące (np. systemy typu „Cosmelan”). Złuszczają naskórek razem z nagromadzoną melaniną – seria zabiegów równomiernie rozjaśnia skórę.
• Laseroterapia / IPL: energia światła jest pochłaniana przez melaninę i rozbija jej skupiska. Skuteczna przy głębszych i utrwalonych przebarwieniach; wymaga serii i bezwzględnej fotoprotekcji po zabiegu.
• Mezoterapia rozjaśniająca (igłowa/mikroigłowa): podanie do skóry koktajli z wit. C, kwasem traneksamowym, niacynamidem, antyoksydantami. Ujednolica koloryt i poprawia kondycję skóry.

Jak łączymy terapię?

Najlepsze rezultaty daje terapia skojarzona:

1. Codzienna baza domowa: rano antyoksydant (np. wit. C) + SPF 50+; wieczorem retinoid lub kwas azelainowy/kojowy, uzupełnione niacynamidem.
2. Zabiegi gabinetowe: dobrane po ocenie typu i głębokości przebarwień (np. lampa Wooda/dermatoskop). Zwykle seria co 3–4 tygodnie.
3. Utrzymanie efektów: delikatne kuracje podtrzymujące i całoroczna fotoprotekcja

Fotoprotekcja – fundament terapii

• SPF 50+ z szerokim spektrum (UVA/UVB), reaplikacja co 2–3 godziny na słońcu i zawsze po spoceniu/pływaniu.
• UVA przenika przez szyby – ochrona także w pochmurne dni i w aucie.
• Nakrycie głowy, okulary, odzież z filtrem UV, unikanie słońca 11:00–15:00.
• Ostrożność przy lekach i ziołach fotouwrażliwiających.
• Cierpliwość: pierwsze efekty zwykle po 4–8 tygodniach, pełna ocena po 3–6 miesiącach. Najlepszy czas na intensywne kuracje to jesień–zima.

Kiedy do lekarza?

• Gdy przebarwienia pojawiły się nagle, zmieniają się lub mają nieregularny kształt.
• Gdy domowa pielęgnacja nie przynosi efektów.
• Gdy przyjmujesz leki mogące wywoływać przebarwienia.

Chcesz bezpiecznie i skutecznie rozjaśnić przebarwienia? Podczas konsultacji ocenimy typ i głębokość zmian, zaproponujemy plan łączący pielęgnację domową z dobranymi zabiegami (peeling, laser/ IPL, mezoterapia) oraz zaplanujemy fotoprotekcję. Dzięki indywidualnemu podejściu większość pacjentów uzyskuje wyraźne wyrównanie kolorytu i długotrwały efekt.

Bibliografia:

• McKesey J, Tovar‐Garza A, Pandya AG. Melasma Treatment: An Evidence‐Based Review.American Journal of Clinical Dermatology. 2020;21(2):173–225.
• Cassiano DP, Esposito ACC, da Silva CN, et al. Update on Melasma—Part II: Treatment.Dermatology and Therapy (Heidelb). 2022;12(9):1989–2012.
• Albzea W, AlRashidi R, Alkandari D, et al. Azelaic Acid Versus Hydroquinone for Managing Patients With Melasma: Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials.Cureus. 2023;15(6):e39453.
• Ishack S, Lipner SR. Exogenous ochronosis associated with hydroquinone: a systematic review.International Journal of Dermatology. 2022;61(6):675–684.
• Hakozaki T, Minwalla L, Zhuang J, et al. The effect of niacinamide on reducing cutaneous pigmentation and suppression of melanosome transfer.British Journal of Dermatology. 2002;147(1):20–31.
• Telang PS. Vitamin C in dermatology.Indian Dermatology Online Journal. 2013;4(2):143–146.
• Mann T, Gerwat W, Batzer J, et al. Inhibition of Human Tyrosinase Requires Molecular Motifs Distinctively Different from Mushroom Tyrosinase.Journal of Investigative Dermatology. 2018;138(7):1601–1608.
• Vhora I, Patadia R, Parikh R, et al. Review on the Use of Kojic Acid—A Skin-Lightening Ingredient.Cosmetics. 2022;9(3):64.
• Callender VD, Baldwin H, Cook-Bolden FE, Alexis AF, Stein Gold L, Guenin E. Effects of Topical Retinoids on Acne and Post-inflammatory Hyperpigmentation in Patients with Skin of Color: A Clinical Review and Implications for Practice.American Journal of Clinical Dermatology. 2022;23(1):69–81.
• Acta Dermato-Venereologica Expert Group. Acne-induced Post-inflammatory Hyperpigmentation: From Grading to Treatment.Acta Dermato-Venereologica. 2025;105:e42925.
• Jo JY, Chae SJ, Ryu HJ. Update on Melasma Treatments.Annals of Dermatology. 2024;36(3):125–134.
• Cassiano D, Esposito ACC, Hassun K, et al. Efficacy and safety of microneedling and oral tranexamic acid in the treatment of facial melasma in women: randomized clinical trial.Journal of the American Academy of Dermatology. 2020;83(4):1176–1178.
• Ebrahimi A, Naeini FF. Efficacy and Safety of Tranexamic Acid in Melasma: A Meta-analysis of Randomized, Placebo-Controlled Clinical Trials.Acta Dermato-Venereologica. 2017;97(9):1045–1049.
• Davis EC, Callender VD. Postinflammatory hyperpigmentation: a review of the epidemiology, clinical features, and treatment options in skin of color.Journal of Clinical and Aesthetic Dermatology. 2010;3(7):20–31.
• Regulation (EC) No 1223/2009 of the European Parliament and of the Council on cosmetic products; Annex II (Entry 1339) and Annex III (Entry 14) — hydroquinone restrictions.
• Fitzpatrick’s Dermatology. 9th ed. New York: McGraw-Hill; 2019.
• Rook’s Textbook of Dermatology. 10th ed. Hoboken: Wiley-Blackwell; 2023.